İçindekiler
Boötes, gökyüzünde görünen en büyük takımyıldızlardan birisidir. Kuzey gök yarımkürede yer alan takımyıldızı, en parlak yıldızların oluşturduğu bir baklava biçimli üç yıldız işareti olarak tanımlanmaktadır.
Çoban takımyıldızının adı, öküz sürücüsü, çiftçi veya çoban anlamına gelen Yunanca Βοώτης, Boōtēs kelimesinden gelir. Boötes takımyıldızı, ilk olarak 2. Yy.’da Yunan astronom Ptolemy tarafından tanımlanmıştır. Çoban takımyıldızı, Kuzey gök yarımküredeki en parlak yıldız, Büyük Köpek takımyıldızındaki Sirius ve Karina takımyıldızındaki Canopus’tan sonra en parlak üçüncü yıldız (çift yıldız) olan Izar ve Arcturus’a ev sahipliği yapmaktadır.
Çoban Takımyıldızı (Boötes)’nın Konumu
Boötes, 907 derece karelik bir alanı kaplayan, gece gökyüzündeki en büyük 13. takımyıldızdır. Kuzey yarım kürenin (NQ3) üçüncü çeyreğinde bulunur ve +90° ile -50° arasındaki enlemlerde görülebilir. Komşu takımyıldızlar Canes Venatici, Coma Berenices, Corona Borealis, Draco, Hercules, Serpens Caput, Virgo ve Ursa Major’dur.
Boötes, Camelopardalis, Canes Venatici, Coma Berenices, Corona Borealis, Draco, Leo Minor, Lynx, Ursa Major ve Ursa Minor ile birlikte Büyükayı takımyıldızları ailesine aittir.
Boötes, bilinen gezegenleri olan beş yıldıza sahiptir. Takımyıldızdaki en parlak yıldız, aynı zamanda gece gökyüzündeki en parlak üçüncü yıldız olan Arcturus, Alpha Boötis’tir. Boötes takımyıldızı ile ilişkili üç meteor yağmuru vardır: Ocak Bootids, June Bootids ve Quadrantids.
Çoban Takımyıldızı (Boötes) Efsanesi
Boötes, geleneksel olarak, bir elinde tasmalı iki av köpeği ve diğer elinde sopası olan bir çoban olarak tasvir edilir. Gökyüzüne bakıldığında, Büyükayı’nın direğini takip eden bir takımyıldızıdır. Efsanede Boötes takımyıldızı, Büyük Ayı takımyıldızında öküzleri süren bir sabancıyı, ardından iki köpeği Asterion ve Chara’yı (takımyıldız Canes Venatici, av köpekleri ile temsil edilir) temsil eder. Ploughman’ın öküzleri kutup eksenine bağlıdır ve hareketleri gökyüzünü sürekli rotasyonda tutar.
Boötes, Zeus’un oğlu Arcas ve Arcadian kralı Lycaon’un kızı Callisto’yu temsil eder. Arcas, Zeus’u kendi oğluna yemek ısmarlayarak test etmeye karar veren büyükbabası kral tarafından büyütülmüştür. Zeus, Lycaon’un niyetini biliyordur ve zalim kralı bir kurda dönüştürür. Tüm oğullarını yıldırımlarla yere serer ve Arcas’ı hayata döndürür.
Zeus’un karısı Hera, kocasının sadakatsizliğini duyunca Callisto’yu bir ayıya dönüştürür. Callisto, yıllar sonra artık büyümüş olan oğluyla tanışana kadar ormanda dolaşır. Arcas annesini tanımaz ve onu kovalamaya başlar. Callisto, kutsal bir yeri kirlettiği için mahkum edilme riskini almadan ona zarar veremeyeceği bir tapınağa saklanır. Bir trajediden kaçınmak için Zeus ikisini de gökyüzüne gönderir. Burada Callisto Büyükayı rolünü, Arcas ise Boötes rolünü alır.
Boötes’in İçinde Yer Alan Adlandırılmış Yıldızlar
Arcturus – α Boötis (Alpha Boötis)
Arcturus, kuzey küredeki en parlak yıldızdır. Görünür büyüklüğü -0.04 kadirdir. Alpha Centauri’nin kendi içindedir.
Arcturus adı, Eskisu’da “ayının koruyucusu” anlamına gelir. Yıldız, Büyükayı ve Küçükayı takımyıldızlarının yanında duran Çoban takımyıldızının sol ayağında bulunur.
Alpha Boötis, dünyadan yaklaşık 36.7 ışık yılı uzaklıktadır. Güneş’in en az 110 katı bir parlaklığa ve çok yüksek bir öz devinime sahiptir. Yaklaşık 4.000 yıl sonra Güneş’e en yakın konumuna geleceği hesaplanmıştır.
Arcturus’un eski bir disk yıldızı olduğuna inanılır. Genellikle Arcturus grubu olarak anılan ve 52 eski disk yıldızından oluşan bir grupla birlikte seyahat ediyormuş gibi görünmektedir.
Nekkar – β Boötis (Beta Boötis)
Nekkar, Dünya’dan 219 ışık yılı uzaklıkta bulunan, sarı renkli bir yıldızdır. Nekkar adı, Arapça “sığır” kelimesinden türemiştir. Bu yıldız Meres olarak da adlandırılmaktadır.
Seginus – γ Boötis (Gamma Boötis)
Seginus, radyal olmayan parlaklıkta görülen Delta tipi bir model yıldızdır. Yıldız yaklaşık 85 ışık yılı uzaklıktadır. Parlaklığı, 3.02 ile 3.07 kadir arasında değişmektedir. Yıldız, A7III spektral sınıfına aittir.
Izar (Pulcherrima) – ε Boötis (Epsilon Boötis)
Izar Boötes takımında, yaklaşık 300 ışık yılı uzaklıkta yer alan bir ikili yıldızdır. Parlak bir dev ile daha küçük ve daha sönük bir yıldızdan oluşur.
Epsilon Boötis, Latince’de “en güzel” anlamına gelen Pulcherrima olarak da bilinir. İzar ismi Arapça “peçe” kelimesinden gelir.
Muphrid – η Boötis (Eta Boötis)
Eta Boötis, 494 günlük bir periyodu olan spektroskopik bir ikili yıldızdır. Gökyüzünde Arcturus’un yanında, sadece 3.24 ışık yılı uzağında yer alır. Yıldızın adı Muphrid’dir ve Arapça “mızraklı tek kişi” ifadesinden türetilmiştir. Saak olarak da bilinir.
Muphrid, Dünya’dan 37 ışık yılı uzaklıkta ye alır. G0 IV spektral sınıfına aittir. Hidrojenden daha ağır elementlerin önemli bir fazlalığına sahiptir.
Alkalurops – μ Boötis (Mu Boötis)
Mu Boötis, Alkalurops olarak da bilinir. Adı, “çoban değneği” anlamına gelen Yunanca kalaurops kelimesinden gelir.
Alkalurops, yaklaşık 121 ışık yılı uzaklıkta, bir üçlü yıldızdır. En parlak görünümü, parlaklığı 4.31 kadir olan sarı-beyaz F tipi bir alt devdir.
Merga – h Boötis (38 Boötis)
Merga, Dünya’dan yaklaşık 153 ışık yılı uzaklıkta yer alır ve F7IVw spektral sınıfına aittir. Merga adı, “zincirli ifade” anlamına gelen Arapça kelimeden türetilmiştir. Yıldızın parlaklığı 5.74 kadirdir.
Nadlat – ψ Boötis (Psi Boötis)
Psi Boötis veya Nadlat, 250 ışık yılı uzaklıkta bulunan, turuncu bir K-tipi devdir. Yıldızın parlaklığı 4.52 kardirdir.
τ Boötis (Tau Boötis)
Tau Boötis, Dünya’dan yaklaşık 51 ışık yılı uzaklıkta yer alan, Boötes’teki başka bir ikili yıldızdır. Sarı-beyaz bir cüce ve soluk bir kırmızı cüceden oluşur. Birincil yıldızın yörüngesinde 1996’da keşfedilen ve 1999’da doğrulanan bir gezegen bulunur.